Zbigniew Markowski
EUROPEJSCY PIONIERZY
Cystersi byli kimś w rodzaju pionierów wczesnego średniowiecza. Działających w rygorystycznej regule św. Benedykta mnichów, kierujących się zasadą pracy i modlitwy świecka władza sprowadzała na tereny słabo dotąd zagospodarowane. Kolejne klasztory zajmowały się zakładaniem wsi, hodowlą, rolnictwem, wprowadzały nowinki technologiczne. Niedostępne dotąd nieużytki cystersi zamieniali w doskonale funkcjonujące folwarki, w warunkach niemieckich czy śląskich – nawet latyfundia władające obszarami o rozmiarach 500 hektarów. W ślad za gospodarką szła kultura: zakon nie tylko prowadził własne studia teologiczne, ale zajmował się oświatą i organizował życie społeczne. Pomysł skolonizowania ogromnej, leżącej na granicy z Czechami Puszczy Śląskiej przyświecał księciu Władysławowi Opolskiemu, gdy około roku 1255 sprowadził do Rud pierwszych przedstawicieli zakonu cysterskiego.
Zakonnicy przybyli z Jędrzejowa i w 1258 roku otrzymali od księcia dokument fundacyjny. Zgodnie z nim ich posiadłości wyznaczał trójkąt rozpoczynający się trzy mile od granic Gliwic, trzy mile od granic Koźla oraz trzy mile od granic Raciborza. Dokument zwalniał mnichów spod władzy sądowniczej księcia i nadawał liczne przywileje: między innymi prawo zakładania wniosek, prowadzenia rzemiosła oraz polowania.
PERŁA ŚLĄSKIEJ ARCHITEKTURY
Cystersi gospodarowali w Rudach z wielkim powodzeniem i gdy po sekularyzacji dóbr w 1810 roku opuszczali opactwo, zostawili potężny dorobek: system wodny wraz z zarybionymi stawami, nowe wsie, browary, gigantyczną bibliotekę z tysiącami tomów oraz pierwsze na Śląsku, pochodzące z połowy XVIII wieku gimnazjum. Pozostała także perła w koronie górnośląskiej architektury: zespół pałacowo – klasztorny zaliczany dziś do najważniejszych zabytków regionu. Choć opactwo zostało doszczętnie spalone przez oddział Armii Czerwonej wiosną 1945 roku, z czasem udało się je odrestaurować; od 1998 roku zespół jest własnością diecezji gliwickiej. To wspaniały przykład architektury wczesnego baroku – kościół był jedną z pierwszych na tych ziemiach budowlą wzniesioną z cegły. Historycy sztuki zwracają uwagę na portal zachodni (zamknięty dziś wzniesioną w XVIII wieku kruchtą) – element ten ma cechy romańskie.
Obiekt wzniesiono na planie krzyża łacińskiego, gotyckie sklepienia – choć nie tak strzeliste jak w budowlach pochodzących z lat późniejszych – wyraźnie świadczą o wysokich umiejętnościach budowniczych kościoła. Wśród najcenniejszych zbiorów zgromadzonych we wnętrzu przebudowanym później w duchu późnego baroku znajdują się: wizerunek Matki Bożej, relikwie świętego Walentego oraz świętego krzyża. Poklasztorny kościół posiada status bazyliki mniejszej.
W PAŁACU I W PARKU
Choć prace renowacyjne w części pałacowej trwają do dziś, w okresie letnim weekendami można ją zwiedzać: organizowane są tam wystawy prac artystycznych oraz koncerty muzyczne. Dostępny bez przerwy jest wspaniały park, który podobnie jak obiekty murowane został wpisany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa do rejestru zabytków. Zespół parkowy zorganizowano około 1650 roku, rezydująca tu później rodzina książęca nadała mu formę parku angielskiego. Ozdobą zespołu jest dąb szypułkowy „Cysters” – drzewo, które rośnie tam od około 450 lat, ma ponad siedem metrów obwodu i 32 metry wysokości. W pustym wnętrzu pnia bez trudu zmieści się dorosły mężczyzna. Nieopodal obejrzeć można dwa dęby papieskie – drzewa wyhodowane w pobliskiej Nędzy z nasion najstarszego polskiego dębu szypułkowego „Chrobry”. W 2004 roku Jan Paweł II pobłogosławił zbiór ponad 500 nasion, które – po otrzymaniu certyfikatu – zostały posadzone w całej Polsce.
Młode dęby z Rud Raciborskich noszą imiona Jana Pawła II oraz Benedykta XVI. Na uwagę zasługują także trzy urokliwe stawy, które wraz z rzeczką Rudą tworzą wodny układ parku. Zarejestrowanych pomników przyrody jest tam ponad pięćdziesiąt – status rezerwatu ma zlokalizowany na terenie parku obszar zwany Łężczok. Znajdziemy tu przyrodnicze ścieżki dydaktyczne, dzieci na pewno zainteresuje położone obok placu zabaw koło wodne.
Nazywani przez katolików białymi lub szarymi mnichami cystersi nosili białe habity i czarne szkaplerze. Dziś uważani są za prekursorów zjednoczenia Europy i ważny element tworzenia kultury całego kontynentu. Dlatego w 1990 roku Rada Europy zapoczątkowała Szlak Cysterski: trasę wiodącą od Portugalii przez Hiszpanię, Francję, Niemcy aż do Polski. Wydarzenie to miało także związek z przypadającą na ten rok 900. rocznicą urodzin założyciela zakonu – św. Bernarda z Clairvaux. W Polsce rozplanowano cztery obszary Szlaku, w skład którego wchodzą: pętla małopolska z klasztorami w Sulejowie, Wąchocku, Koprzywnicy, Mogile i Szczyrzycu; pętla śląska z opactwami w Rudach Raciborskich, Krzeszowie, Henrykowie, Kamieńcu Ząbkowickim, Lubiążu i Trzebnicy; pętla wielkopolska z klasztorami w Paradyżu, Zemsku – Bledzewie, Łeknie – Wągrowcu, Lądzie, Wieleniu – Przemęcie, Obrze, Owińskach i Ołoboku; pętla pomorsko – kujawska z obiektami w Bierzwniku, Kołbaczu, Mironicach, Bukowie Morskim, Oliwie, Pelplinie i Byszewie – Koronowie. Zakon ma również ogromne zasługi dla Kościoła: z jego szeregów wywodziło się ponad 800 świętych oraz błogosławionych.
Wyświetl większą mapę
