Justyna Kierzkowska
NAJSTARSZE W POLSCE
Za początek Muzeum Śląska Cieszyńskiego uznaje się inicjatywę ks. Leopolda Jana Szersznika. Powstała w 1802 roku placówka była wówczas drugą tego typu w Polsce (po muzeum Izabeli Czartoryskiej w Puławach). Dziś muzeum definiuje swoją misję jako „ochronę i upowszechnienie materialnego i duchownego dziedzictwa Śląska Cieszyńskiego w jego historycznych granicach i wielokulturowym charakterze, w kontekście historii Europy i Polski”. Ks. Szersznika można nazwać jedną z najbardziej zasłużonych postaci w upowszechnianiu kultury na Śląsku Cieszyńskim. Potomnym pozostawił po sobie bibliotekę, która w momencie jego śmierci zawierała aż 12 tysięcy tomów (w tym druki nawet z XVI wieku), a jego drugie wielkie dzieło stanowiło właśnie muzeum. Zwiedzający mogli podziwiać w nim zgromadzone przez ks. Szersznika artefakty z poprzednich wieków, począwszy od starożytności (np. malowane naczynia greckie czy rzymskie monety). W miarę upływu czasu placówka była wzbogacana o kolejne eksponaty, głównie darowizny, m. in. odnalezione na terenach śląskich bronie i przedmioty codziennego użytku.
Znaczny rozwój muzeum nastąpił po I wojnie światowej, kiedy z pierwotną kolekcją ks. Szersznika otoczoną opieką Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego zostały połączone zbiory miejskie. Wtedy też oficjalną siedzibą muzeum stał się pałac Larischów. Uroczyste otwarcie, któremu towarzyszyły liczne inicjatywy kulturalne, takie jak Zjazd Związku Muzeów w Polsce, nastąpiło 21 czerwca 1931 roku.
W PAŁACYKU LARISCHA
Opisując dzieje muzeum, nie sposób nie przybliżyć historii miejsca, które zostało obrane za jego siedzibę w XX-leciu międzywojennym i jest nią do dziś. Pałacyk postawił na przełomie XVIII i XIX wieku hrabia Jan Larisch von Mönnich, postać ważna i rozpoznawalna. Hrabia sprawował funkcje cieszyńskiego starosty, marszałka krajowego i prezydenta Sejmu Ziemskiego, był także związany z cesarzem austriackim jako tajny radca i cesarsko-królewski szambelan. Pałacyk arystokraty został urządzony z rozmachem – fasadę pokryto barokowo-klasycystycznym wzorem, a poszczególnym salom nadano niepowtarzalny charakter poprzez dostosowanie ozdób. We wnętrzu znajdowały się więc takie pomieszczenia, jak Gabinet Chiński w stylu orientalnym czy Sala Egipska z malunkami w przypominającymi te zdobiące od tysięcy lat egipskie kolumny. W pałacyku przez pewien czas pomieszkiwał cesarz austriacki Franciszek I (po klęsce w walce z Napoleonem w 1805 roku) i podejmował tu swoich znamienitych gości, m. in. car Aleksander I. Późniejsi właściciele, którym Larischowie sprzedali posiadłość, rozbudowali ją poprzez dodanie kolejnego skrzydła i wzbogacenie o kolejne stylizowane wnętrza, takie jak Sala Rzymska. Ostatecznie w 1918 roku ostatni arystokratyczni właściciele, rodzina Demlów, sprzedała pałacyk miastu Cieszyn.
GOTYK, RENESANS I SKRZYŻOWANIE KULTUR
Budynek muzeum nie ucierpiał na skutek działań w czasie II wojny światowej, został tylko uszkodzony z powodu pożaru w 1942 roku. W okresie PRL-u nieco zaniedbaną placówkę na pewien czas zamknięto. Dziś stanowi obowiązkowy punkt na mapie turystycznej Cieszyna. Całość muzeum podzielona jest na działy: archeologii, etnografii, historii i techniki, sztuki, fotografii oraz naukowo-oświatowy. Dodatkową część stanowi Biblioteka Naukowa zawierająca zbiory ks. Szersznika; niektóre egzemplarze pochodzą jeszcze z cieszyńskiej biblioteki powstałej w 1675 roku dzięki jezuitom.
W muzeum można podziwiać zarówno wystawy stałe, jak i czasowe. Do stałych ekspozycji zalicza się „Sztukę gotyku i renesansu” oraz „Na skrzyżowaniu dziejów i kultur”. Pierwsza z nich jest poświęcona malarstwu i rzeźbie związanym z obszarem Śląska Cieszyńskiego z okresu początek XIV wieku – połowa XVII wieku. Znajdują się tu zbiory należące jeszcze do ks. Szersznika. Druga natomiast to zbiór artefaktów od prehistorii do końca II wojny światowej, również związanych z regionem. Na szczególną uwagę zasługują wielkie portrety Habsburgów. Część ekspozycji stałej stanowi także zbrojownia. Muzeum urządza również wystawy czasowe różnego charakteru, jak np. „Cieszyn na kartach wielkiej polityki” z okazji 240. rocznicy podpisania pokoju cieszyńskiego. Placówka organizuje także lekcje i warsztaty, głównie dla uczniów szkół podstawowych i ponadpodstawowych.
Podczas pobytu w muzeum obowiązkowo trzeba zobaczyć XIV-wieczną figurkę Madonny z Dzieciątkiem z Nowego Targu wykonaną przez Piotra Parlera. Na uwagę zasługuje również ręka egipskiej mumii pochodząca jeszcze z kolekcji księdza Szersznika. Podejrzewa się, że założyciel muzeum uratował ją przed sproszkowaniem przez aptekarzy (jeszcze w XIX wieku prochy mumii sprzedawano jako lekarstwo na różne dolegliwości). Innym nietypowym eksponatem jest „wybuchające biurko”, szafka posiadająca niewiarygodną ilość skrytek oraz mechanizm pozwalający na samoczynne otwarcie się zamaskowanej części. Po zwiedzaniu można odpocząć w Parku Pokoju, w którym w 1779 roku podpisano pokój kończący wojny prusko-austriackie. Warto zajrzeć też do Café Muzeum urządzonej w niegdysiejszej pałacowej stajni i skosztować słynnych magnoliowych deserów, które są wizytówką muzealnej restauracji.
Wyświetl większą mapę
