Zbigniew Markowski
ADRES: EMPORA
Empora – zgodnie z architektoniczną definicją – to taka część kościoła, która (wsparta filarami) stanowi galerię lub balkon otwarty do wnętrza budowli. Konstruowano empory po to, by – z jednej strony – wydzielić konstrukcyjnie część świątyni przeznaczając przestrzeń tę na przykład dla chóru czy organów, z drugiej – zwiększyć powierzchnię, na której w nabożeństwach uczestniczyć mogło więcej osób. Empora w cieszyńskim kościele Jezusowym ma jeszcze jedną funkcję: mieści się tam Muzeum Protestantyzmu, cały adres placówki brzmi „druga empora lewej nawy świątyni”. Zanim jednak zwiedzający dotrze do empory, ma okazję zobaczyć cały kościół – wizyta odbywa się w towarzystwie umówionego wcześniej telefonicznie nad wyraz kompetentnego i uprzejmego przewodnika – no i jest co oglądać – kilkaset lat historii cieszyńskiego protestantyzmu widać tutaj doskonale.
Kościół Jezusowy to świątynia wyjątkowa – nie tylko dlatego, że jest bodaj jedynym historycznym budynkiem w śródmieściu Cieszyna, które nigdy nie strawił pożar. Nie tylko dlatego, że poprzez położenie na wzgórzu doskonale widać go z wielu miejsc ciasnej starówki. Budowa rozpoczęła się w 1710 roku, swój ostateczny, widoczny do dziś kształt bazylika uzyskała po wzniesieniu wysokiej na 75 metrów wieży w 1772 roku. To największy kościół ewangelicki w Polsce – projektowano go na 6 tysięcy wiernych, tyle osób może zresztą pomieścić także obecnie, choć miejsc siedzących jest trzy i pół tysiąca. Mówi się, że w razie potrzeby do bazyliki może wejść cała, licząca niemal siedem tysięcy osób wspólnota parafialna.
AUSTRIACKI BAROK
Układ ławek w kościele jest dziś nietypowy, znaczna część wiernych zwrócona jest nie w stronę ołtarza, lecz do osi głównej, liczącej ponad pięćdziesiąt metrów długości nawy. W półkolistym prezbiterium znajduje się imponujących rozmiarów, bogato rzeźbiony rokokowy ołtarz – dzieło miejscowego artysty – Józefa Prackera. Wokół przedstawiającego ostatnią wieczerzę obrazu umieszczono figury ewangelistów. Nieopodal ołtarza znajduje się popiersie szwedzkiego króla Karola XII – władcy, który ujął się po stronie śląskich protestantów i w 1707 roku, po pertraktacjach z cesarzem Józefem I wymógł zezwolenie na budowę protestanckich świątyń. Wizerunek króla jest darem ewangelików ze Szwecji. Warto zwrócić uwagę na dwupoziomową ambonę, która pozwala na zwracanie się do wszystkich wiernych (ze stanowiska górnego) lub – w sytuacji, gdy świątynia nie jest pełna – jedynie w stronę ołtarza.
W zwieńczeniu ambony znajduje się ziemski glob z umieszczoną na nim rzeźbą zmartwychwstałego Chrystusa. W bazylice znajduje się także neoklasycystyczna, kamienna chrzcielnica z końca XVIII wieku. Świątynia ma doskonałą akustykę i jest idealnym miejscem na występ chóru czy koncert organowy. Niestety – wspaniały instrument, dzieło firmy Wilhelma Sauera (dziś Oskara Walckera) z Frankfurtu, jest w złym stanie. Parafia prowadzi specjalną akcję, by zebrać fundusze na remont organów. Historia rozbudowywanego całymi stuleciami instrumentu jest przebogata – przypuszcza się, iż na samym początku był tu jedynie pojedynczy, mały pozytyw. W czasie I wojny światowej część piszczałek zawierających spore ilości cyny zarekwirowano na cele wojskowe.
EWANGELICKIE PAMIĄTKI
Muzeum Protestantyzmu wyposażone jest w nowoczesne gabloty pozwalające na dobre wyeksponowanie zbiorów. Są tu zbiory związane z początkami ruchu ewangelickiego w najbliższej okolicy (w tym dokumenty stworzone na pergaminie), piśmiennictwo liturgiczne, szkolne i związane z życiem miasta. Prezentowany jest zbiór fotografii – w tym zdjęcie z 1922 roku przedstawiające dzwony kościelne przed zamontowaniem ich na wieży. Prawdziwa perła zbiorów to habsburski orzeł z podobizną cesarza Józefa I – laską zwieńczoną tym właśnie symbolem wysłannik władcy, hrabia Ludwik Zinzendorf wyznaczył uroczyście miejsce pod budowę protestanckiej świątyni. Na końcu sali wystawowej ulokowano fotel, na którym zasiadał cesarz Franciszek Józef I podczas swojej wizyty w cieszyńskim kościele. Zachował się też kielich do udzielania komunii z 1712 roku oraz pierwszy zamek do kościelnych drzwi – waży on pięć kilogramów.
Cieszyńskie Muzeum otwarto w 2009 roku i jest ono drugą tego typu placówką (po muzeum w Mikołajkach) w kraju. Już wcześniej urządzano tu jednak wystawy – przede wszystkim związane z bogatą biblioteką im. Tschammera. Instytucja ta pracuje zresztą z powodzeniem i dziś zajmując się przechowywaniem zbiorów należących do parafii ewangelicko – augsburskiej. Aby zwiedzić Muzeum Protestantyzmu należy wpierw umówić się telefonicznie – wszelkie niezbędne informacje znajdują się na stronie www.biblioteka.cieszyn.org.pl.
Kiedy w 1539 roku zaczęto odprawiać pierwsze nabożeństwa ewangelickie w Cieszynie, Marcin Luter jeszcze żył. Nauki wielkiego teologa i reformatora trafiły tu na podatny grunt – wielkim promotorami zasad protestanckich byli kolejni książęta cieszyńscy poczynając od Kazimierza po Wacława III Adama, który nadał im rangę wyznania państwowego. Nauka Lutra zawierająca sprzeciw wobec powszechnego handlu odpustami, wskazywanie na konieczne zmiany w Kościele miała jeszcze jeden ważny element: zwalniała wiernych z wielu uciążliwych obowiązków finansowych wobec zwierzchności duchownej. Reakcja na reformację oraz późniejsze zawirowania polityczne sprawiły, że protestancka ludność Cieszyna i okolic (szacuje się ją nawet na 90% całej populacji) zaczęła mieć kłopoty z wyznawaniem swoich przekonań religijnych. Ukrywanie swojej ewangelickiej wiary przybrało niespotykane rozmiary, bywało, że małżonek taił przed żoną swoje prawdziwe wyznanie. Do dziś powtarza się w Cieszynie opowieść o mężu i żonie, którzy nie przyznali się przed sobą do wiary protestanckiej po czym – już będąc małżeństwem – spotkali się na tajnej mszy. W drugiej połowie XVII wieku działały tak zwane leśne kościoły: miejsca takie jak szczyt Równicy – gdzie spotykano się potajemnie w celach religijnych. Na pamiątkę tamtych czasów msze ewangelickie na Równicy odbywają się i dziś. W Polsce jest około 80 tysięcy ewangelików, ich największym skupiskiem jest Cieszyn oraz okolice tego miasta.
Wyświetl większą mapę
