Zbigniew Markowski
WALKA Z MARNOTRAWSTWEM
Refleksja ta często pojawia się u miłośników teatru: scenografia jest poniekąd sztuką marnotrawioną. Wspaniałe dekoracje przygotowane wielkim nakładem sił i środków po zakończeniu sezonu lądują najpierw – na jakiś czas – w magazynie, później zaś – trafiają na śmietnik. U źródła powstania Centrum Scenografii Polskiej w Katowicach znalazła się przemożna chęć skończenia z tym marnotrawstwem. W Warszawie działa co prawda Instytut Teatralny zajmujący się dokumentacją polskiego życia teatralnego (głównie w dziedzinie wydawnictw), do 1991 roku – kiedy powołano w Katowicach Centrum Scenografii – placówki poświęconej tej dziedzinie sztuki po prostu nie było. Już kilkanaście lat wcześniej do powołania takiej jednostki publicznie zachęcał wybitny polski scenograf, organizator życia teatralnego, autor licznych publikacji fachowych i wykładowca – Zenobiusz Strzelecki.
Choć Strzelecki otwarcia Centrum nie doczekał – zmarł cztery lata wcześniej – jego idea nie tylko znalazła w Katowicach swoją materialną formę, ale spotkała się z entuzjastycznym wprost przyjęciem środowisk teatralnych. Spośród kilkunastu tysięcy scenograficznych eksponatów przechowywanych przez CSP aż 90% stanowią dary samych twórców. Znajdują się tu pracę najwybitniejszych postaci polskiej sztuki scenicznej: Andrzeja Wajdy, Tadeusza Kantora, Józefa Szajny, Otto Axera, Wojciecha Langego, Zofii Wierchowicz, Andrzeja Kiliana, Jana Kosińskiego, Andrzeja Stopki, Lidii i Jerzego Skarżyńskich, Janusza Majewskiego czy Kazimierza Wiśniaka. W zbiorach najliczniejszą grupę stanowią projekty, nie brakuje jednak elementów dekoracji, kostiumów, lalek i wszystkiego, co związane jest z teatralną inscenizacją. Pierwszym i zasadniczym celem Centrum Scenografii jest więc gromadzenie i dokumentowanie wszelkich przejawów polskiej sztuki scenograficznej.
FILAR DRUGI – EDUKACJA
Na potężnej bazie dokumentacyjnej zbudowano ciekawą ofertę służącą edukacji. Centrum Scenografii proponuje więc cały zestaw lekcji muzealnych skierowanych do wszystkich możliwych grup wiekowych – od przedszkolaków aż po studentów szkół wyższych. Możliwe jest też zamówienie zajęć dla grup złożonych z gości indywidualnych. Lekcje dotyczą nie tylko wąsko rozumianej scenografii; są warsztaty związane z kostiumem w teatrze i filmie, teatrem lalkowym i zagadnieniami specjalistycznymi – na przykład rolą dźwięku w artystycznej inscenizacji. Są i propozycje tematyczne – wykłady poświęcone elementom wampirycznym we współczesnej kulturze popularnej; nie brakuje pozycji związanych z historią teatru czy sztuką animacji. Szczególne zajęcia to edukacyjna zabawa z dziećmi w weku 7 – 12 lat: mali goście przebierają się w wykonane własnoręcznie kostiumy i prezentują swoim opiekunom na specjalnym pokazie mody.
W CSP działa także biblioteka fachowa służąca autorom prac naukowych, studentom i uczniom – pozycje książkowe związane z teatrem, czasopisma, programy przedstawień dostępne są na miejscu. Katowickie Centrum jest organizatorem imprez: uroczyście obchodzi się tutaj przypadający 27 marca Międzynarodowy Dzień Teatru, prowadzi autorski Festiwal Nowej Scenografii. Instytucja współpracuje również w organizowaniu imprez Strefy Kultury – osi, w skład której wchodzą Muzeum Śląskie (CSP jest jego częścią), Międzynarodowe Centrum Kongresowe oraz siedziba Narodowej Orkiestry Polskiego Radia.
SPACER PO ŚNIEGU
Kiedy odwiedzający Centrum gość przechodzi kolejne przestronne sale ekspozycyjne, zaczyna zdawać sobie sprawę jak skomplikowanym zagadnieniem jest inscenizacja artystyczna. Widzimy prace o niemal architektonicznym charakterze, fotogramy z przedstawień, które same w sobie stanowią dzieła sztuki, kostiumy, rekwizyty, projekcje wideo. Możemy przysiąść na niepowtarzalnej kanapie, przewertować karty starego czasopisma teatralnego, pospacerować po sztucznym śniegu i obejrzeć na dużym ekranie fragment spektaklu. Wydaje się, że twórcy ekspozycji szczególną uwagę zwrócili na dwa elementy – to (po pierwsze) rola wypełnienia przestrzeni w teatrze – znaczenie każdego szczegółu w zbudowaniu miejsc z pozoru tylko stanowiących tło dla aktora, w rzeczywistości zaś – grające na równi z człowiekiem
Po drugie – widzimy zasadnicze znaczenie gry świateł scenicznego świata. Zaraz po przekroczeniu ciasnego wejścia trafiamy bowiem do sali, gdzie króluje półmrok, by – po chwili – znaleźć się w jasnych pomieszczeniach tworzących tematyczne strefy. Mnóstwo tu muślinów, siatek, tkanin mniej lub bardziej przezroczystych, typowych i nietypowych źródeł jasności – lamp, ekranów czy powierzchni odbijających światło. Centrum Scenografii Polskiej prowadzi działalność wydawniczą, naukową, w dziedzinie edukacji współpracuje także z podmiotami zagranicznymi, swoje zbiory prezentuje także w innych placówkach muzealnych całego kraju.
Scenografia jest działem sztuk plastycznych zajmującym się oprawą widowiska artystycznego: spektaklu w teatrze, filmu, widowiska operowego, musicalowego czy baletowego. Zakres znaczeniowy tego terminu odnosi się także do filmu, telewizji oraz zjawisk związanych ze sztuką wideo. Artystyczny wyraz sztuki scenograficznej przejawia się w dekoracjach o charakterze architektonicznym, kostiumach w których występują aktorzy, ich charakteryzacji, rekwizytach. To także oświetlenie sceny czy filmowego planu. Nad ostatecznym efektem wszystkiego, co nazywamy scenografią pracuje więc częstokroć cały sztab osób. Efekty ich pracy spotkać możemy nie tylko w teatrze czy w kinie – coraz częściej scenografowie oraz przedstawiciele pokrewnych specjalności angażowani są do oprawy koncertów muzyki popularnej, wydarzeń społecznych, bo nawet z pozoru zwykła kawiarnia może stanowić przykład scenograficznego dzieła. Rola scenografa uwidoczniła się dopiero w sztuce XX wieku – wcześniej wystarczało pojęcie dekoratora sceny, bardzo często zaś w proces przygotowania spektaklu ingerowali autorzy sztuki, choć decydujący głos najczęściej miał reżyser spektaklu. Scenograf to przede wszystkim przedstawiciel sztuk plastycznych wykształcony w Akademii Sztuk Pięknych, choć nie bez znaczenia jest jego wiedza dotycząca historii teatru. Bardzo często – w trakcie studiów – przyszły scenograf musi zapoznać się z technikami malarskimi i posiąść w tej dziedzinie odpowiednią biegłość. Polska scenografia – zwłaszcza w swojej filmowej odsłonie ma ciekawe dokonania – urodzony w Krakowie malarz Józef Paweł Natanson nazywany bywa scenografem Federico Feliniego oraz specjalistą od scenograficznych efektów specjalnych, scenograf i kostiumograf (także pochodząca z Krakowa) Ewa Braun zdobyła w 1994 statuetkę Oscara za dekorację wnętrz w filmie „Lista Schindlera” Stevena Spielberga. Oscarem nagrodzono także Allana Starskiego za pracę nad tym samym filmem.
Wyświetl większą mapę
